خانهتکانی یکی از آیینهای نوروزی است که مردم بیشتر مناطقی که نوروز را جشن میگیرند به آن پایبندند. در این آیین، تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز گردگیری، شستشو و تمیز میشوند. این آیین در کشورهای مختلف از جمله ایران، تاجیکستان و افغانستان برگزار میشود.
همچنین رسم افروختن آتش در بامداد نوروز بر پشت بامها در میان برخی از زرتشتیان (از جمله در برخی از روستاهای یزد در ایران) مرسوم است.
علاوه بر این، سفره هفت شین در میان زرتشتیان، و سفره هفت میم در برخی نقاط واقع در استان فارس در ایران متداول است. در جمهوری آذربایجان عدد هفت اهمیتی ندارد و بر روی سفرههای نوروزی خود، آجیل قرار میدهند.
غذاهای نوروزی
یکی از متداولترین غذاهایی که به مناسبت نوروز پخته میشود، سمنو (سمنک،
سومنک، سوملک، سمنی، سمنه) است. این غذا با استفاده از جوانه گندم تهیه
میشود. در بیشتر کشورهایی که نوروز را جشن میگیرند، این غذا طبخ میشود.
در برخی از کشورها، پختن این غذا با آیینهای خاصی همراه است. زنان و
دختران در مناطق مختلف ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و
ازبکستان سمنو را بهصورت دستهجمعی و گاه در طول شب میپزند و درهنگام
پختن آن سرودهای مخصوصی میخوانند. برای نمونه در افغانستان در یکی از
مشهورترین ترانهها، این بیت به تکرار خوانده میشود:
سمنک در جوش ما کفچه زنیم دیگران در خواب ما دف چه زنیم
پختن غذاهای دیگر نیز در نوروز مرسوم است. بهطور مثال در بخشهایی از
ایران؛ سبزی پلو با ماهی در شب عید، در افغانستان سبزی چلو با ماهی, در
ترکمنستان؛ نوروزبامه، در قزاقستان؛ اویقی آشار، در بخارا؛ انواع
سمبوسه پخته میشود. بهطور کلی پختن غذاهای نوروزی در هر منطقهای که
نوروز جشن گرفته میشود مرسوم است و هر منطقهای غذاها و شیرینیهای مخصوص
به خود را دارد.
دید و بازدید
دید و بازدید عید یا عید دیدنی یکی از سنتهای نوروزی است که در بیشتر کشورهایی که آن را جشن میگیرند، متداول است. در برخی از مناطق، یاد کردن از گذشتگان و حاضر شدن بر مزار آنان در نوروز نیز رایج است.
مسابقات ورزشی
برگزاری مسابقات ورزشی عمومی در معابر شهری و روستایی، یکی دیگر از
آیینهایی است که در برخی از کشورها به مناسبت نوروز برگزار میشود. در
ترکمنستان، مردان و زنان ترکمن، بازیها و سرگرمیهای ویژهای از جمله
سوارکاری، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی و شطرنج برگزار میکنند.
برپایی جنگ خروس و شاخزنی قوچها از دیگر مراسمی است که در ترکمنستان
برگزار میشود.
در استانهای شمالی افغانستان نیز مسابقات بزکشی به مناسبتهای مختلف از جمله نوروز برگزار میشود.
طبیعتگردی
مردم ایران روز سیزدهم فروردین، به مکانهای طبیعی مانند پارکها، باغها،
جنگلها و ماطق خارج از شهر میروند. این مراسم سیزدهبهدر نام دارد. از
کارهای رایج در این جشن، گره زدن سبزه و گفتن دروغ سیزده است. مراسم
سیزدهبهدر در مناطق غربی افغانستان ازجمله شهر هرات نیز برگزار میشود.
با وجودی که روز سیزدهم فروردین در کشور افغانستان جزو تعطیلات رسمی نیست،
اما مردم این مناطق برای گردش در طبیعت، عملاً کسب و کار خود را تعطیل
میکنند. مردم این منطقه همچنین اولین چهارشنبه سال را نیز با گردش در
طبیعت سپری میکنند.
علاوه بر این، ساکنان کابل در افغانستان، در طول دو هفته اول سال برای گردش
به همراه خانواده به مناطقی که در آنها گل ارغوان میروید، میروند.
یکی دیگر از آیینهای نوروز که در آسیای میانه و کشور تاجیکستان مرسوم است،
مراسم گلگردانی و بلبلخوانی است. گل گردانها از دره و تپه و دامنهٔ
کوهها، گل چیده و اهل دهستان خود را از پایان یافتن زمستان و فرا رسیدن
عروس سال و آغاز کشت و کار بهاری و آمدن نوروز مژده میدهند.
نوروزخوانی
نوروز خوانی یا بهار خوانی یا نوروزی، گونهای از آواز خوانی است که در
گذشته در ایران رواج داشتهاست. در حال حاضر رواج این گونه آواز خوانی
بیشتر در استانهای مازندران و گیلان است. در نوروز خوانی افرادی که به
آنها نوروز خوان گفته میشود پیش از آغاز فصل بهار به صورت دورهگردی به
شهرها و روستاهای مختلف میروند و اشعاری در مدح بهار یا با ذکر مفاهیم
مذهبی به صورت بداهه یا از روی حافظه میخوانند. این اشعار اکثرأ به
زبانهای طبری و گیلکی میباشد. این اشعار بیشتر بصورت ترجیع بند بوده و
توسط یک یا چند شخص همزمان خوانده میشود.