نوروز آیینی به قدمت تاریخ سرزمین کهن ایران

نوروز، بزرگترین جشن ملی باستانی ایرانیان در نخستین روز فروردین، نخستین ماه سال شمسی (آنگاه که روز و شب برابر گردد) است.

 "نوروز" و "مهرگان" دو جشن بزرگ نزد آریاییان بود و در عهد ساسانیان، نوروز یعنی روز اول سال ایرانی و نخستین روز از فروردین ماه.

دکتر محمد معین در فرهنگ فارسی خود نوشته است: "آثار و قراینی که دردست است، می‌رساند پس از اسلام همواره جشن نوروز برپا می‌شده ومراسم آن با تصرفات و تغییراتی از عهدی به عهد دیگر منتقل می‌گردیده است، تا عصر حاضر که آن بزرگترین جشن ملی ایرانیان محسوب می‌شود."
دراین کتاب به نوروز عامه و خاصه اشاره شده است: در نوروز عامه، پنج روز اول ماه فروردین، شاهان حقهای حشم و لشکر را می‌گزاردند و حاجت آنان روا می کردند) و نوروز خاصه، جشنی بوده که از ششم فروردین به بعد برپا می داشتند.

در این ایام شاهان زندانیان را آزاد و مجرمان را عفو می‌کردند و به شادی می‌پرداختند.

ایرانیان باستان از چند روز پیش از فرارسیدن بهار و آغاز سال نو به استقبال نوروز می‌رفتند و با برپایی مراسم گوناگون، آیین نوروز را هرچه باشکوه تر برگزار می‌کردند.

این رسم دیرین که همچنان ادامه دارد در گوشه وکنار سرزمین پهناور ایران در میان اقوام مختلف به اشکال گوناگون برگزار می‌شود.

درمورد خاستگاه نوروز نظرات فراوانی وجود دارد، گروهی آن را به روزگار "جمشید جم" پادشاه کیانی و گروهی به دوره های پیش از این منسوب می‌دانند.

"ابوریحان بیرونی" درکتاب"التفهیم" پرواز جمشید به آسمان را آغاز جشن نوروز دانسته و چنین نوشته است: "چون جمشید برای خود گردونه بساخت دراین روز سوار شد، دیوها گردونه را به هوا بردند، مردم از دیدن این امر در شگفت شدند و این روز را جشن گرفتند."

ابوریحان بیرونی درکتاب "آثارالباقیه" مدت برگزاری جشن نوروزپس ازجمشید را یک ماه دانسته و ادامه داده است: "چون جم درگذشت پادشاهان همه روزهای ماه را عید گرفتند و آنرا شش بخش نمودند وپنج روز نخست را به پادشاهان، پنج روز دوم را به اشراف، پنج روزسوم را به خادمان و کارکنان پادشاهی، پنچ روز چهارم را به ندیمان و درباریان، پنج روز پنجم را به توده مردم و پنج روز ششم را به بزرگان اختصاص دادند."

از جشن های متعددی که در ایران باستان مرسوم بوده، هیچ یک به طول و تفسیر نوروز نیست.

نوروز جشنی است که یک جشن کوچکتر (چهارشنبه سوری) با برافروختن آتش به "پیشواز" آن می‌آید و جشنی دیگر(سیزده بدر) باسپردن سبزه سفره هفت سین به آب روان، آن را "بدرقه" می‌کند.

با این جشن از دیرباز تاکنون، مراسم وآیین‌هایی توام بوده که برخی از آنهاشامل خانه تکانی،سفره هفت سین، چهارشنبه سوری، کاشتن سبزه، زیارت اهل قبور درپنجشنبه آخرسال و کمک به فقرا همچنان دربین ایرانیان متداول است.

آب پاشی و آب بازی، فالگوش نشینی، قاشق زنی وبخت گشایی، کوزه شکنی وفال کوزه وباطل کردن سحروجادو، پختن آش چهارشنبه سوری برخی از آیین های ویژه آخرین چهارشنبه سال است که هرکدام ازآنها نشانه‌هایی از سنت های ریشه دار ایرانیان است.

در شب چهارشنبه سوری، در روزگاران قدیم تا به امروز با تاریک شدن هوا پیر و جوان در کوی و برزن گرد هم آمده و در سه مکان به فاصله اندک آتش می افروختند.

دراین هنگام هر کس نیت می‌کرد و سه بارازروی آتش های سه گانه می‌پرید و می‌گفت "زردی من از تو، سرخی تو از من".

نیت‌ها عمدتا دورکردن ضعف ناشی از بیماری، غم و محنت از خود و خانواده و طلب سلامتی و شادی برای خویشان بود.

"سیزده بدر" نیز از جشنهای مربوط به نوروز است که مردم این روز را در دامان طبیعت و همراه با خویشان و دوستان خود سپری می‌کنند.

سیزدهمین روز فروردین ماه و آخرین روز از نوروز، سیزده بدر موسوم به "روز طبیعت" است.

درایران باستان عدد 13 بدشگون شمرده می‌شد و به همین دلیل مردم به دامان طبیعت پناه می‌بردند.

"هفت سین" سفره ای است که ایرانیان هنگام نوروز می آرایند، این هفت قلم سین می‌تواند هرچیزی با آوای آغازین "سین" باشد (نمادی از سپنتا).

"سبزه، سنبل، سیر، سماق، سرکه، سیب و سکه" هفت قلم سین است که آینه، آب وکتاب مقدس در کنار آن، دیگر اجزای سفره هفت سین عید نوروز را شامل می‌شود.

سفره هفت سینی که امروزه بیشتر مرسوم است شامل سبزه، سنجد، سیر، سماق، سرکه، سمنو، سیب و سپند می‌باشد.

سبزه نمادی از برکت و شگون است و کشت سبزه عیدازمراسمی است که ازدیرباز بوده و هم اکنون نیز در میان ایرانیان رواج دارد.

ایرانیان دراسفند و قبل از نوروز در ظرفهای کوچک گندم، جو، عدس و امثال اینها را سبز کرده و سرسفره هفت سین می‌گذارند و تا روز سیزده بدر از آن نگاهداری می‌کنند.

جشن نوروز درحقیقت جشن شکرگزاری آدمیان به پروردگار تواناست و توجه به آیین‌ها و مراسم نوروزایرانی نه تنها به معنای نفی ارزشهای معنوی جامعه نیست بلکه احترام به سنتها و فرهنگ بومی ایرانی است.

"خانه تکانی" از دیگر آیین های کهن نوروز است.

دراین آیین همه وسایل خانه گردگیری و شست و شو و بسیاری از لوازم سنگین مانند فرش و کمد تمیز و جابجا می‌شود.

این آیین در سراسر ایران معمول بوده و بانوان ایرانی در روزهای پایانی سال و تاپیش از فرارسیدن چهارشنبه آخر سال به خانه تکانی می‌پردازند. خانه تکانی" از دیگر آیین های کهن نوروز است.

دراین آیین همه وسایل خانه گردگیری و شست و شو و بسیاری از لوازم سنگین مانند فرش و کمد تمیز و جابجا می‌شود.

این آیین در سراسر ایران معمول بوده و بانوان ایرانی در روزهای پایانی سال و تاپیش از فرارسیدن چهارشنبه آخر سال به خانه تکانی می‌پردازند.

یکی از شهروندان تهرانی به خبرنگارایرنا گفت: خانه تکانی وپاکیزگی خانه و کاشانه به عنوان یک سنت، سالهاست که در میان ایرانی‌ها مرسوم بوده تا غبارروبی وگردگیری درودیوارخانه واسباب منزل جان تازه ای به محفل خانه ها ببخشد.

یک استاد مطالعات فرهنگی گفت: دو طرز تلقی در مورد نوروز وجوددارد، نوروز باستان و نوروز مدرن که هرکدام اسطوره های مربوط به خود را دارد.

دکتر "نعمت الله فاضلی" افزود: نوروزقبل ازاسلام جهانی بود، اما باتوسعه مسیحیت آیین مربوط به نوروز محدود شد و به شکل دیگری تغییر کرد.

وی با اشاره به اینکه قدیمی‌ترین کارکرد نوروز کارکرد هویتی آن است، اضافه کرد: در قدیم الایام بنیان نوروز برمبنای پیوند خانوادگی و روابط چهره به چهره و اهدای هدایا استوار بوده است.

فاضلی ادامه داد: در دنیای امروز پیوند خانوادگی محدود شده و نوروز از طریق نهادهای جدید دوباره تعریف شده است.

این استاد خاطرنشان کرد: نوروز یک فضای اجتماعی است برای گسترش شبکه دوستی وهدایایی که به دوستان داده می‌شود ازروی میل باطنی است واین تغییر و تحولات در تعاون با دوستان معنا پیدا می‌کند.

وی گفت: در قدیم هدایایی که می‌دادند بیشتر کارکرد اقتصادی داشته و در جهت تامین نیازهای اولیه فرد بوده ولی اکنون این هدایا جنبه نمادین دارد.

به گفته وی، در دوران مدرن پیش از آنکه نوروز در خانواده معنا پیدا کند در میان دوستان و دور هم بودنهای دوستی شکل می‌گیرد.

فاضلی اظهار داشت: نه تنها نوروز بلکه تمام آیین های ایرانی دربسترفرهنگ مدرن دستخوش تغییرات شده و این آیین‌ها بیشتربه سمت تفننی ودموکراتیک شدن پیش می‌رود.

وی افزود: برگزاری آیین های نوروز در کشورهایی مثل افغانستان ، تاجیکستان ، آذربایجان و حتی ایران به مثابه مقاومت در مقابل جهانی شدن است.